ترجمه چیست؟

---

1399/06/13

---

واژه «ترجمه» مشتق از«تَرجُمان» است. درباره خاستگاه ترجما نظرهاي مختلفي از سوي دانشمندان لغت شناس بيان شده است. گروهی برایش ریشه عربی قایل هستند و آن را از واژه "رجم" به معنی پرتاب کردن سنگ می دانند. به این ترتیب باید متن را همچون سنگی بدانیم که از یک زبان به زبان دیگری پرتاب می شود. گروهی نیز آن را از واژه سریانی ترگمانا «Targmana»سریانی می دانند که خود مشتق از ترگومانو «Targumanu» آکادی است و فعل آن در زبان آرامی ترگم یا ترجم «Targem»و به معنی «شرح و توضیح دادن» است. تفاسیر تورات به زبان آرامی را ترجوم «Targum»می خوانند که از همین واژه مشتق شده است. و در آخر گروهی آن را تغییر یافته تر زبان یا ترزفان فارسی می دانند. قدیمی‏ترین اثری که به این موضوع اشاره کرد، کتاب ترجمان‌‌القرآن میرسید شریف جرجانی است.
رواج ترجمان درزبان فارسي دو مسير متفاوت دارد که درنمودارزيرترسيم شده اند:

1. ترگمان)پهلوي) ترژمان←ترزفان ←ترزبان ←ترجمان )عربي( ← ترجمان )فارسي( به معناي مترجم وکسي که لغتي رااززباني به زبان ديگر تقرير نمايد.
2. ترگمانا)سرياني) ← ترجمان)عربي) ← ترجمان)فارسي)به معناي مفسر و تبيين کننده.

در هر حال تغییرات لفظی، موجب تغییرات محتوایی در این واژه نمی شود. این واژه با هر ظاهری، پل ارتباطی دو زبان است و آن چه در این بین اهمیت دارد، معمار این پل است که باید با مهارت، دقایق و ظرایف پیوندهای دو زبان را بشناسد تا بتواند مخاطب خود را به سلامت از مبدأ به مقصد برساند.
در هر فرآیند ترجمه، ما با 3 عنصر اصلی روبه رو هستیم: زبان مبدأ، مترجم، زبان مقصد. که در این میان، وظیفه انتقال پیام، با مترجم است. پس اوست که باید به تجهیزاتی مسلح باشد.
طبق نظر کارشناسان فن، هر متن می تواند از فیلتر دو نوع ترجمه بگذرد:

1. ترجمه آزاد یا مفهومی
2. ترجمه واژه به واژه که به ترجمه تحت اللفظی شناخته شده است.

در ترجمه آزاد، ما با متنی مواجه هستیم که در درجه اول نگاهش به درک مخاطب معطوف است. به این معنی که در این نوع ترجمه، آن چه برای مترجم اهمیت دارد، انتقال راحت مفاهیم به مخاطب بدون تعقیدات و چالش های ساختاری و معنایی زبان مبدأ است. در نتیجه چنین ترجمه ای قابل فهم تر است و مترجم تمرکزش را بر انتقال مفهوم آن متن از زبان مبدأ به زبان مقصد جمع می کند. در واقع، مترجم، مفاهیم متن را بدون تغییر، فقط با بیانی دیگر به خواننده منتقل میکند. اما در این نوع ترجمه یک جای نگرانی وجود دارد و آن عدم انطباق معنایی و مفهومی متن مبدأ و مقصد، به سبب عدم تسلط و مهارت مترجم نسبت به موضوع مورد نظر است.
برعکس ترجمه آزاد، ترجمه تحت اللفظی، کاملاً به نویسنده وفادار است و تمام اصول ساختاری و معنایی زبان مبدأ را به زبان مقصد وارد می کند. در نتیجه متنی به مراتب سخت تر و دیریاب خواهیم داشت که حتی شاید بتوانیم به آن لفظ ترجمه مکانیکی و خشک بدهیم.

این تنها یک کلیت از علم ترجمه است و نکات بسیار ظریفی در این علم نهفته است که مترجمان را غربال می کند. جدا از بحث های پیش گفته شده، اهمیت مترجم کارکشته و آشنا به ترجمه اصولی، آن گاه خود را نشان می دهد که بدانیم به سختی می توان تمام آن چه که در ذهن و باور نویسنده می گذرد به خواننده منتقل کرد. چرا که معنی کلمه تنها یک بخش از کار است و بخش دیگر، آشنایی با فرهنگ و باورهای مردم زبان های مبدأ و مقصد است. مترجم آن گاه حضور حیاتی خود را نشان می دهد که ببینیم ترجمه آزاد ما فرسنگ ها با متن اصلی و ترجمه تحت اللفظی ما هم آشفته بازاری است که حتی نویسنده اصلی هم اگر بخواند چیزی متوجه نخواهد شد. نمونه ای از ترجمه تحت اللفظی را در ادامه می بینیم:

• علي زمين خورد و پدرش دراومد.
  Ali ate the ground and his father came out.

• شما كجا اينجا كجا!
  You here Here where!

خلاصه کلام این که تیم ترجمه ترپ با علم به نقایص ترجمه های موجود و تأکید بر لزوم بهره مندی از مترجمان حرفه ای، به دنبال انجام ترجمه های بی نقصی است که در سطح بین المللی از حیثیت نویسنده خود دفاع کند.

---